Friday, December 9, 2011

H ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΟΥΣ ΕΡΩΤΑ ΣΤΙΣ ΙΠΠΟΤΙΚΕΣ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Ο όρος "ευγενής έρωτας" χρησιμοποιείται για να αποδώσει στην ελληνική,αυτό που η νεώτερη δυτικοευρωπαική ιστοριογραφία ονομαζει με τον καθιερωμένο όρο "amour courtois" και που θα μπορούσε να μεταφραστει ως "αυλικός έρωτας",ενω προσφάτως έχει αποδωθεί στα ελληνικά με τον διαφορετικο άλλα άκρως εύστοχο όρο "ιδεόπλαστος έρωτας"*.  Ο νεώτερος αυτός γαλλικός όρος παραπέμπει,μεταξύ άλλων,στο κοινωνικό πλαίσιο της φεουδαρχικής αυλής,όπου κατά την εποχή του ύστερου μεσαίωνα η αναζήτηση ενός ήθους απόλυτης ευγένειας,συμπεριφορων και προθέσεων,απέκτησε ιδιάζουσα αξία,ενώ παράλληλα αποδυναμώνονταν παλαιότερα πρότυπα συνδεόμενα με την στρατιωτική ζωή και τον πόλεμο.Το θέμα του έρωτα συνδέεται στην πραγματικότητα με την πολύ γενικότερη ιδέα της ιπποτικής ευγένειας,η οποία κωδικοποιεί αξίες νέων μερίδων της φεουδαρχικής αριστοκρατίας που η επική παράδοση δεν μπορούσε να εκφράσει.Ο Αουερμπαχ επιμένει στη σημασία που αποκτά για πρώτη φορά στο έργο του Κρετιέν ντε Τρουά η λέξη "corteisie" που δηλώνει την ευγένεια αυτή,συγκεκριμένα αναφέρει " Αυτά που εκφράζει-εκλέπτυνση των αγωνιστικών κανόνων,αυλικά ήθη συναναστροφής,λατρεία της γυναίκας-αλλαγμένα και εξυψωμένα σε σχέση με το ηρωικό έπος,κατατείνουν όλα προς ένα και απόλυτο ιδανικό,απόλυτο τόσο προς την ιδανική πραγμάτωση του,όσο και και ως προς την απουσία πρακτικών σκοπών."

   Η αρετή της ιπποτικής ευγένειας,που ενσαρκώνουν οι λογοτεχνικές μορφές των ιπποτών,ειναι λοιπόν μια καινούρια ιδέα για το πεδίο των μεσαιωνικών αξιών και ηθών.Καινούρια εξάλλου είναι και η ιδέα οτι η ιδιότητα της ευγένειας δεν ειναι δεδομένη,παρά διαμορφώνεται, ή σωστότερα,κατακτιέται μέσα απο τη μύηση,την ασκηση και τις σωματικές,αλλά κυρίως ηθικές δοκιμασίες.Ο ευγενής έρωτας αποκτά τη σημασία του,στο πλαίσιο της λογοτεχνίας,ως έρεισμα τέτοιων ακριβώς δοκιμασιών ενός ήρωα,ο οποίος για χάρη του έρωτα του,αναδυκνύει το ιπποτικό του ήθος και καταξιώνεται ως ιππότης.Η επιθυμία της γυναίκας συνδεέται,έτσι,στενά με την επιθυμία ηθικής εξύψωσης και πρ'οσβασης στο ιδανικό της ιπποτικής αρετής.Η γυναίκα λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό εξιδανικευμένα ως αλληγορία:η συγκεκριμένη μορφή της εκπροσωπεί το ιδανικό αυτό και την ιδέα του.Η μορφή αυτή οφείλει κατά συνέπεια να είναι δυσπρόσιτη ή απόμακρη και η γυναίκα που ερωτεύεται ο ιππότης είναι,όντως,κατά κανόνα παντρεμένη με άρχοντα ή βασιλιά και ,πάντως,κοινωνικής θέσης ανώτερης από του ιππότη.Ο ερωτευμένος ιππότης την υπηρετεί πιστά ως "δέσποινα" ή "κυρά" του,μέσα από ανδραγαθήματα που καλλιεργούν και επιβεβαιώνουν την ερωτική του πίστη,αναδεικνύουν την ευγενεια των αισθημάτων του και αποδεικνύουν ότι είναι άξιος ερωτικής ανταπόκρισης αλλά και κοινωνικής αναγνωρισης.Ο έρωτας αυτός δεν μένει πάντα στο επίπεδο της ιδέας,πολλές φορές η ανταπόκριση οδηγεί σε ολοκληρωμένη ερωτική σχέση και μάλιστα μυστική ή παράνομη.Αλλοτε πάλι έχουμε μια τάση απόλυτης μετατόπισης της ερωτικής διάθεσης από τηνυλικότητα του σώματος σε μια άσκητική πνευματικότητα του νου ή της ψυχής.Η μυθιστορία καθίσταται στις περιπτώσεις αυτές,φορέας διάδωσης και καλλιέργειας μιας ιδέας πνευματικότητα που συνδέεται ασφαλώς με νεοπλατωνικά ρεύματα σκέψης,τα οποία βρίσκουν έτσι καταφύγιο στη λογοτεχνία,τη στιγμή που ο σχολαστικός αριστοτελισμός με τη λογική και τη θετικότητα του,φαίνεται να επικρατεί στην επίσημη λογιοσύνη.
   Είναι προφανής η αναλογία ανάμεσα στα παραπάνω και στις σχέσεις αλληλεγύης και πίστης που συνδέουν ,στην κοινωνική πραγματικότητα του ύστερου Μεσαίωνα,τους ιππότες με τους ανώτερους εκπροσώπους της φεουδαρχικής αυλής και εξουσίας και ας σημειωθεί εδώ,οτι βρισκόμαστε πάντα στο πεδίο της αντρικής οπτικής.Το κυριότερο όμως απο λογοτεχνικής πλευράς,είναι ότι η κοινωνική αυτή σχέση γίνεται το έρεισμα για να σχηματιστεί και να καλλιεργηθεί μέσω της λογοτεχνίας μια καινοφανής εικόνα,όχι μόνο του έρωτα,αλλά και του ανθρώπινου προσώπου και του συναισθηματικού του κόσμου,άρα και γενικότερα των ανθρώπινων σχέσεων.Οι παλιοι θρύλοι προσλαμβάνουν το χαρακτήρα μιας νεώτερης πανευρωπαικής μυθολογίας,στο πλαίσιο της οποίας το ιδανικό της ευγένειας συναρτάται με τη διαρκή ένταση ανάμεσα στο ιδεατό και το πραγματικό,το πνεύμα και το σώμα.
   Συγγενής,αλλά πιο σύνθετη,καθότι ακόμα πιο αμφίθυμη και ποικίλη,είναι η περίπτωση της ποίησης των τροβαδούρων,αλλά αυτή αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία ούτως ή άλλως.
   ΄Ενα απο τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα ιπποτικής μυθιστορίας με θέμα τον ευγενή έρωτα,αποτελεί το έργο που συνέθεσε ο Κρετιέν ντε Τρουά,με τίτλο Λάνσελοτ ο ιππότης (ακριβέστερα ,Λανσελό ο ιππότης με το κάρο:Lancelot ou le Chevalier a la charette) που γράφτηκε το 1180 αποσπάσμα του προλόγου του οποίου παραθετουμε παρακάτω.

    Αφού η αρχόντισσα μου από την Καμπανία επιθυμεί να διηγηθώ ένα μυθιστόρημα,το κάνω με απόλυτη προθυμία,μιας και τους είμαι απόλυτα αφοσιωμένος σε ό,τι και αν καταπιάνομαι και δίχως μάλιστα καθόλου να την κολακευω[...]Μα την πίστη μου,εγώ δεν είμαι σαν τους κόλακες που όλο με επαίνους την στολίζουν την κυρά τους.Γιατί αν ήμουν τέτοιος θα έλεγα:
"Όπως μπροστά στο καθαρό διαμάντι σβήνονται τα μαργαριτάρια και οι σαρδόνυχες,έτσι μπρός στην δική μου την αρχόντισσα σβήνουν όλες οι ρήγισσες μαζί." Όχι δεν θα το πω,κι'ας το θελα πολύ,μιας και είναι αυτή η καθαρή αλήθεια.Θέλω μονάχα να γνωρίζετε πως στη δουλειά ετούτη,η εντολή της είναι αυτή που φέρνει καρπούς,κι όχι οι σκέψεις ή προσπάθειες οι δικές μου.
   Έτσι λοιπόν θα αρχίσει ο Κρετιέν τη διήγηση του για τον ιππότη που τον πήραν με το κάρο.Η αρχόντισσα του δίνει το θέμα,το υλικό του δίνει και το πνεύμα κι''έπειτα αναλαμβάνει να γράψει την ιστορία.Τίποτα δεν προσθέτει παρά τους κόπους και την επιμέλεια του.Κι ιδού αμέσως ξεκινά τη διήγηση του.**

Λίγα λόγια για τον Λάνσελοτ.
   Η ιστορία του Λάνσελοτ ξεκινά στην αυλή του βασιλια Αρθούρου:ο ιππότης Μέλιγκονς (Μeleagans) που κρατά δέσμιους πολλούς από τους υπηκόους του βασιλιά απάγει και τη βασίλισσα Γκουίνεβιρ(Guenievre).O άρχοντας Γκαγουέιν (Gavain)φεύγει για να την ελευθερώσει.Στο δρόμο συναντά έναν μυστηριώδη ιππότη ο οποίος,προκειμένου να μάθει από έναν νάνο τι συνέβη στη βασίλισσα,έχει δεχθεί να ανέβει στο κάρο του νάνου,πράγμα υποτιμητικό ή και ατιμωτικό για άνθρωπο της τάξης του,μα το έκανε λέει ο αφηγητής,από έρωτα.Του ιππότη αυτου,"που τον πήραν με το κάρο",παρακολουθούμε τις περιπέτειες.Θα κατορθώσει,μέσα από ποικίλες δοκιμασίες πρακτικές και ηθικές ή συμβολικές και αφού μονομαχήσει με τον Μέλιγκονς,να ελευθερώσει τους υπηκόους και την βασίλισσα.Η βασίλισσα απο της οποίας τα λόγια μαθαίνουμε ότι πρόκειται για τον Λάνσελοτ της Λίμνης(Lancelot du Lac),αρχικά θα του φερθεί ψυχρά-και αυτό επειδή είχε κάπως διστάσει να ανέβει στο κάρο.Εν τέλει ,όμως,θα γίνουν μυστικά εραστές.Το τέλος της ιστορίας βρίσκει τον Λάνσελοτ να επιστρέφει μετά από νέες περιπέτειες στην αυλή του βασιλια Αρθούρου,όπου και σκοτώνει τον Μέλιγκονς.
   Για επίλογο έχω διαλέξει ενα μικρό απόσπασμα από το τελευταίο μέρος του Λάνσελοτ,όπου ο ιππότης και η βασίλισσα μετα την απελευθέρωση της,χαίρονταιμια νύχτα μυστικής ερωτικής συνεύρεσης.

Τόσο γλυκά και ηδονικά ήταν όλα τα παιχνίδια του έρωτα,τα φιλιά,τα χάδια,που βούλιαξαν ολότελα σε μια εκσταση τόσο βαθειά,τόσο μεγάλη,που δεν μπορεί κανείς να την φανταστεί ως σήμερα.Όμως το στόμα μου θα κλείσω τώρα,δεν θα ξαναμιλήσω πια.Σωστο δεν είναι εμείς να λέμε τα δικά μας μεσα σε μια ιστορία που αφηγούμαστε.Μέσα σε τόσες χαρές,η τρανότερη κι η θελκτικότερη είναι αυτή που την αφήνουμε μέσα στη σιωπή.***




* Πρβλ.Ντενί ντε Ρουζμόν,Ο έρωτας και η Δύση,μτφρ.Μπάμπης Λυκούδης,εκδ.'Ινδικτος,Αθήνα,1996
**Chretien de Troyes,"Προοίμιο" στο Λανσελοτ ο ιππότης,μτφρ.Καλλιόπη Πατέρα,εκδ.Ενάλιος,Αθηνα1998,σσ.7-8
***Chretien de Troyes,ό.π.,σ.131.
  • Το παραπάνω κείμενο είναι απο τον 1ο τόμο της Ιστορίας της Ευρωπαικής Λογοτεχνίας, Γεώργιος Βάρσος,εκδ. Ε.Α.Π., Β' έκδοση,Πάτρα 2008

1 comment:

  1. απο εδώ πέρασα προχθές,και αναθεώρησα για τους ιππότες μέσω του Λάνσελοτ.Όμορφο

    ReplyDelete